MENU
 
Wszystkie kategorie IO Tarczyca PCOS Poporodowe Zapalenie Tarczycy Lifestyle

Metformina a zespół policystycznych jajników (PCOS)

Czym jest PCOS?

Zespół policystycznych jajników to choroba, której towarzyszą zróżnicowane objawy metaboliczne. Należą do nich zaburzenia hormonalne, zaburzenia przebiegu cyklu miesięczkowego, upośledzenie doustnej tolerancji glukozy, cukrzyca, zespół metaboliczny i dyslipidemia. Mogą one występować pojedynczo lub współistnieć. PCOS rozpoznawany jest na postawie wystąpienia co najmniej dwóch kryteriów Rotterdamskich obejmujących:
- oligoowulację lub brak owulacji
- kliniczne objawy hiperandrogenizmu lub hiperandrogenemię
- obraz wielotorbielowatych jajników w badaniu USG [1].

Czy PCOS = insulinooporność?

Jedną z częstych dolegliwości towarzyszących PCOS jest insulinooporność, za podłoże której uważa się wewnątrzkomórkowe zaburzenia dróg sygnalizacyjnych działania insuliny. Inną przyczyną może być także defekt genu kodującego białko odpowiedzialne za fosforylację seryny receptora insulinowego i enzymu odpowiedzialnego za syntezę androgenów nadnerczowych i jajnikowych. W konsekwencji prowadzi to do występujących często w przebiegu PCOS hiperandrogenizmu i insulinooporności [2].

Jak już wiemy, sama insulinooporność to dosłownie brak właściwej odpowiedzi organizmu na insulinę. Jest to stan, w którym insulina nie wywiera właściwego wpływu na wychwyt i metabolizm glukozy. W następstwie tego dochodzi do osłabienia: tkankowego wychwytu glukozy i syntezy glikogenu oraz do zahamowania lipolizy tkanki tłuszczowej [3]. Czy możemy uznać, że insulinooporność jest objawem PCOS? I tak, i nie.

Nie u każdej pacjentki z PCOS wystąpi insulinooporność. Wykazano jednak, że u pacjentek z PCOS częściej dochodzi do zaburzeń przekaźnictwa wewnątrzkomórkowego po połączeniu się insuliny z receptorem. Wynikający z insulinooporności kompensacyjny hiperinsulinizm ma z kolei istotne znaczenie w powstawaniu hiperandrogenizmu. Insulina zwiększa bowiem aktywność 17α-hydroksylazy — enzymu, który przekształca progesteron do 17-OH progesteronu, a następnie androstendionu, wpływając tym samym na jajnikową syntezę androgenów.

Ponadto insulina może modyfikować receptory dla hormonu luteinizującego (LH, luteinizing hormone), również przyczyniając się w ten sposób do zwiększonej androgenezy [3]. Dodatkowo wysokie stężenia insuliny hamują wątrobową syntezę białka wiążącego hormony płciowe (SHBG, sex hormone binding globulin), co w konsekwencji zwiększa stężenie wolnych, biologicznie aktywnych androgenów w surowicy krwi [2].

Metformina w leczeniu PCOS

Ze względu na złożoną patofizjologię PCOS w leczeniu tej dolegliwości stosuje się różne leki m.in. doustne leki antykoncepcyjne, leki przeciwtrądzikowe, działający moczopędnie spironolakton oraz obniżającą poziom cukru we krwi metforminę [4].

Dlaczego metforminę?

Lek ten, hamując wątrobową glukoneogenezę, zmniejsza wchłanianie glukozy w jelitach, zwiększa jej obwodowy wychwyt, a także poprawia insulinowrażliwość tkanek docelowych [2]. U pacjentek z PCOS metformina wpływa także na zmniejszenie produkcji androgenów w nadnerczach i jajnikach oraz wzrost produkcji glikoproteiny wiążącej hormony płciowe (SHBG), a tym samym obniża ilości krążącego testosteronu [1].

Metformina kontra PCOS?

U otyłych kobiet z PCOS podaż metforminy w połączeniu ze standardowym leczeniem niepłodności 1.6-krotnie zwiększała szansę na zajście w ciążę [5]. Uważa się również, że metformina u kobiet z PCOS ułatwia redukcję masy ciała, a utrata 5-10% wyjściowej masy ciała przekłada się na ok. 30% spadek zawartości tkanki tłuszczowej wisceralnej i poprawę parametrów metabolicznych. Ta względnie niewielka redukcja masy ciała prowadzi do poprawy profilu hormonalnego, a docelowo również poprawy płodności [6]. Wyniki wielu badań sugerują, że stosowanie metforminy u pacjentek z PCOS obniża u nich poziom testosteronu oraz indeks wolnych androgenów [13,14]. Cheang i wsp. udowodnili, że terapia metforminą u kobiet z PCOS obniża wskaźnik BMI i rozkurczowe ciśnienie krwi, a także zmniejsza stężenia trójglicerydów, cholesterolu oraz lipoprotein HDL i LDL [7,8].

Co ciekawe opublikowane w zeszłym roku badania sugerują że stosowanie metforminy o kobiet z zepsołem policystycznych jajników może pomagać również w utrzymaniu właściwej gęstości kości [15]. El Maghraby i wsp. przez 24 miesiące porównywali skuteczność doustnych tabletek antykoncepcyjnych i metforminy w grupie 117 dorosłych pacjentek z PCOS. W grupie pacjentek leczonych metforminą zauważono spadek poziomu insuliny zarówno na czczo, jak i w teście obciążenia glukozą. U pacjentek przyjmujących metforminę zaobserwowano również spadek masy ciała, przeciwne skutki wystąpiły w grupie stosującej tabletki antykoncepcyjne. W badaniu uznano, że metformina i hormonalne środki antykoncepcyjne wykazywały podobną skuteczność w regulacji cyklu miesięcznego, jednak na korzyść metforminy przemawiał jej pozytywny wpływ na metabolizm [10].

Podsumowując, stosowanie metforminy w PCOS:
wpływa na hiperandrogenizm,
reguluje cykle miesiączkowe,
wpływa na brak owulacji [16]

Jak stosować metforminę w PCOS?

Po pierwsze – zgodnie z zaleceniami lekarza. O tym czy konieczne jest zastosowanie leku i ewentualnie w jakiej dawce zawsze decyduje lekarz. Dawka metforminy dobierana jest indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta, ale także jego wieku czy wagi. Najczęstsze skutki uboczne, jakie mogą wystąpić w związku ze stosowaniem metforminy to nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha czy utrata apetytu.

Wymienione objawy występują jednak najczęściej na początku leczenia i w większości przypadków przemijają samoistnie. Aby im zapobiec, zaleca się przyjmowanie metforminy w czasie posiłku. Także powolne zwiększanie dawki może poprawić tolerancję leku ze strony przewodu pokarmowego, alternatywą może być również zamiana postaci terapeutycznej na lek o przedłużonym uwalnianiu [4,12].

Warto również wiedzieć, że niektóre preparaty zawierające metforminę zastosowane w leczeniu zespołu policystycznych jajników zostały ujęte w liście leków refundowanych. To znaczy, że również w przypadku stosowania (wybranych) preparatów z metforminą w leczeniu PCOS lekarz może wypisać je na zniżkę. W bardzo szybkim tempie, pojawiają się coraz to nowsze doniesienia dotyczące zasadności stosowanie metforminy w leczenie zespołu policystycznych jajników. Zaskakujące jest również jak różnoraki efekt może przynieść taka terapia. I pewnie ze względu właśnie na tak różne działanie i pojawiające się za tym coraz nowsze doniesienia – wrócę do tego tematu jeszcze nie raz.

Doktor Hashi

Źródła: